Şizofreni ve bipolar gibi psikiyatrik bozuklukların tedavisinde doktorlar genellikle antipsikotik denilen ilaçları reçete eder. Diğer güçlü ilaçlar gibi, antipsikotikler de çeşitli yan etkilere neden olabilir. Antipsikotik ilaçların yan etkilerinden biri akatizidir. Akatizi tam olarak nedir?
akatizi nedir?
Akatizi, kontrolsüz hareketlere neden olan bir hareket bozukluğu veya nöropsikiyatrik sendromdur. Hastalar hareketsiz kalmayı zor bulur, huzursuz hisseder ve yerinde yürümek veya bacak bacak üstüne atmak gibi hareketler yapar. Akatizi adı, "asla oturmamak" anlamına gelen Yunanca "akathemi" kelimesinden alınmıştır. Akatizi gerçekten tek başına bir bozukluk değildir. Bu sendrom genellikle şizofreni için antipsikotik ilaç almanın bir yan etkisi olarak ortaya çıkar. Daha yeni antipsikotikler de bu durumu tetikleme riski altında olsa da, akatizi daha yaşlı veya birinci kuşak antipsikotik kullanan hastalar için özellikle risk altındadır. Antipsikotik alan hastaların %15 ila 45'inde akatizi geliştiği tahmin edilmektedir. Bu sendrom gerçekten de antipsikotik ilaçların yaygın yan etkilerinden biridir. Akatizi belirtileri gösteriyorsanız, hasta hemen bir doktora görünmelidir. Doktorlar, hastanın yaşadığı bu sendromun semptomlarını hafifletmek için ilaç dozunu ayarlayabilir.
Akatizi belirtileri
Hastaların hissedebileceği birkaç akatizi semptomu vardır, örneğin:
- Ayakta veya otururken ileri geri hareket edin
- Hiçbir yere gitmiyor
- İleri geri
- Bacakları bir çizgideymiş gibi kaldırmak
- Otururken bacak bacak üstüne atmak veya bir bacağını sallamak
Yukarıdaki akatizi semptomlarına bazen psikomotor ajitasyon denir. Hastanın vücudu hareketsiz dururken "endişeli" hissetme eğilimindedir, bu nedenle her zaman hareket etmek ister. Yukarıdaki kontrolsüz hareket belirtilerine ek olarak, akatizi yaşayan bireylerde panik, kaygı, sinirlilik ve sabırsızlık da yaşanacaktır.
Akatizi türleri
Semptomların başlangıcına ve hastanın ne kadar uzun hissettiğine bağlı olarak birkaç akatizi türü vardır. Bu akatizi türleri şunları içerir:
1. Akut akatizi
Akut akatizi, antipsikotik aldıktan kısa bir süre sonra hastalar tarafından hissedilmeye başlandı. Bu akatizi genellikle altı aydan az sürer.
2. Kronik akatizi
Akut akatizi gibi, kronik akatizi de antipsikotik aldıktan kısa bir süre sonra hastalar tarafından hissedilmeye başlayabilir. Ancak hastanın hissettiği semptomlar altı aydan fazla sürecektir.
3. Akatizi gecikmiş
Tardif akatizi, akut ve kronik akatiziden farklıdır. Tardif akatizi, antipsikotik aldıktan bir süre sonra ortaya çıkabilir - bir ila üç ay. Tardif akatizi, antipsikotik kullanımının kesilmesinden veya dozun azaltılmasından sonra da ortaya çıkabilir.
4. Akatizi ilacı durdurur
Adından da anlaşılacağı gibi, bu akatizi, antipsikotik ilaçları bıraktıktan veya değiştirdikten altı hafta sonra ortaya çıkar.
Akatiziye tam olarak ne sebep olur?
Yukarıda belirtildiği gibi, akatizi, antipsikotik ilaçların bir yan etkisi olarak ortaya çıkar. Daha eski veya birinci nesil antipsikotiklerin akatiziyi tetikleme olasılığı yeni antipsikotiklere göre daha fazladır. Verilen antipsikotik dozu yüksekse, hasta ilacı daha yüksek dozda alıyorsa veya hasta ilacı almayı bırakıyorsa akatizi riski de artabilir. Antipsikotiklerin mekanizmasının hastalarda akatiziye nasıl neden olduğu açık değildir. Bununla birlikte, ilaçların, beyin hücresi iletişiminde gerçekten önemli bir rol oynayan dopamin gibi bileşikleri bloke ettiğine inanılmaktadır. Dopamin ayrıca kas kontrolünde önemli bir rol oynar. Antipsikotiklere ek olarak, belirli ilaç türleri ve hastalıklar da akatiziyi tetikleme riski altındadır. Bu antipsikotik olmayan ilaçlar arasında bulantı ve kusmayı önleyen ilaçlar, trisiklik antidepresan grubu ve
seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI'lar) ve hipertansiyon için kalsiyum kanal blokerleri. Akatiziyi tetikleme riski altında olabilecek hastalıklar arasında Parkinson hastalığı, travmatik beyin hasarı ve ensefalit veya inflamatuar beyin hastalığı yer alır.
Doktor tarafından yapılacak akatizi tedavisi
Akatizi teşhisi konan hastaların ana tedavisi, bu sendromu tetikleyen antipsikotik ilacın kesilmesidir. Dozu azaltmak veya ilacı durdurmak da akatiziyi tetikleme riskini taşımasına rağmen, bazı hastaların ilacın dozunu "sadece" azaltması gerekebilir. Diğer bazı ilaç türlerinin de akatiziyi tedavi etme potansiyeline sahip olduğu bildirilmiştir. Bu diğer ilaçlar, yani:
- Beta blokerler propranolol gibi
- Benztropin ve biperiden gibi antikolinerjik ilaçlar
- Yüksek dozlarda B6 vitamini
- Mianserin, mirtazapin, trazodon ve siproheptadin gibi 5-HT2A antagonistleri
[[İlgili makale]]
SehatQ'dan Notlar
Akatizi, hastada kontrolsüz hareketlere neden olan bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Öncelikle akatizi, antipsikotik ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkar. Akatizi ile ilgili hala sorularınız varsa,
doktora sor SehatQ aile sağlığı uygulamasında. SehatQ uygulaması ücretsiz olarak şu adreste mevcuttur:
Appstore ve Playstore güvenilir sağlık bilgisi sağlamak.
